سرطان آنقدر شايع و همه گير است که جاي تعجبي ندارد در خانواده شما هم يک يا چند مورد بيمار يا فوت به‌علت سرطان وجود داشته باشد. گاهي به نظر مي‌رسد نوعي از سرطان اعضاي يک خانواده را يکي بعد از ديگري مبتلا مي‌کند. در اينجا پيش از توضيح راجع به ميزان وراثتي بودن سرطان، چند نکته را يادآوري مي‌کنيم:
- سرطانهاي بخشهاي مختلف بدن ساختار ژنتيکي متفاوتي دارند. حتي سرطانهاي يک عضو از بدن مي‌توانند بسته به خصوصيات آسيب شناسي خود از انواع متفاوتي باشند. لذا در بررسي ارتباط ژنتيکي بين سرطانهاي افراد خانواده لازم است سرطانهاي اعضاي مشابه از بدن و با آسيب شناسي يکسان بررسي شوند؛ مثلا دو خواهر با سابقه سرطان پستان، خطر سرطان پستان را براي خواهرشان بالاتر مي‌برند، اما يک سرطان تيروئيد و يک سرطان پوست در خانواده، فاکتور خطر براي بروز سرطان پستان درنظر گرفته نمي‌شوند.
- ارتباط ژنتيکي با دور شدن نسبت خانوادگي ضعيف ميشود. به عبارت ديگر داشتن فاميل درجه يک يا دو مبتلا به سرطان، احتمال بسيار قويتري از اعضاي دورتر خانواده را مطرح مي‌کند.
- بسياري از موارد بروز خانوادگي يک بيماري، به علت فاکتورهاي مستعدکننده مشابهي است که اعضاي خانواده در معرض آن قرار مي‌گيرند. مثال شايعي از اين موضوع بروز سرطان ريه در اعضاي يک خانواده فردي سيگاري است که همه اعضاي خانواده در معرض دود سيگار قرار داشته اند. در اين موارد ممکن است هيچ عامل ژنتيکي دخيل نباشد. عوامل محيطي و مستعدکننده ديگري مانند چاقي و رژيم غذايي، منطقه جغرافيايي سکونت، آلاينده محيطي در محل زندگي نيز همين نقش را دارند.
ذخيره ژنتيکي هر فرد از والدينش به او به ارث مي‌رسند. اين ذخيره ژنتيکي که بر روي DNA تک تک سلولهاي بدن فرد قرار دارد در صورت بروز تغييرات ناخواسته ( موتاسيون ) مي‌تواند سلول را تبديل به سلول سرطاني کند. موتاسيون DNA در هر لحظه‌اي از عمر سلول ممکن است رخ دهد. اگر سلولي بدنبال موتاسيون زنده بماند و تبديل به سلول سرطاني شود با رشد و تکثيرش توده توموري و علايم سرطان را ايجاد مي‌کند.
تغييرات ژنتيکي در DNA ( موتاسيون ) مي‌توانند اکتسابي يا وراثتي باشند. موتاسيونهاي وراثتي تغييراتي در ذخيره ژنتيکي هستند که از طريق والدين و به سلول تخم منتقل شده اند. موتاسيونهاي اکتسابي در طول زندگي هر فرد و ناشي از عوامل محيطي در DNA سلولها به صورت ناخواسته رخ مي‌دهند.
همانطور که گفته شد بيماري سرطان حاصل موتاسيون در ذخيره ژنتيکي سلولهاي بدن است. سرطان ارثي بيماريي است که ژن تغيير يافته ( موتاسيون ) آن از نوع موتاسيون وراثتي باشد. بين 5 تا 10 درصد از کل سرطانها ارتباط شناخته شده اي با موتاسيون وراثتي دارند. به عبارت ديگر فقط 5 تا 10 درصد از کل سرطانها را مي‌توان با قطعيت وراثتي دانست.
چه زماني نگران وراثتي بودن سرطان در خانواده خود باشيم؟
زماني که تعدادي از افراد يک خانواده با نسبت فاميلي نزديک، به يک نوع سرطان مبتلا مي‌شوند، بيشترين احتمال، وجود يک عامل مستعد کننده محيطي ( مانند سيگار کشيدن ) در آن خانواده است. با احتمال بسيار کمتر، ممکن است جهش ( موتاسيون ) ژني، اين افراد را به صورت وراثتي مستعد ابتلا به آن نوع خاص از سرطان کرده باشد. با آنکه هيچ راهي به جز بررسي ژنتيکي ( که در اغلب موارد غير ممکن است ) بطور قطع نمي‌تواند وراثتي بودن سرطان را تاييد کند، بعضي از خصوصيات بيماري مي‌توانند احتمال بيشتر آن را مطرح کنند:
- بروز موارد زيادي از يک نوع سرطان ناشايع در يک خانواده ( مثل سرطان کليه )
- بروز سرطان در سن پايينتر از شيوع معمول آن ( مثلا سرطان کولون در 20 سالگي )
- بروز بيش از يک نوع سرطان در يک فرد ( مثلا سرطان پستان و تخمدان در يک خانم )
- بروز سرطان در هر دو ارگان دو طرفه ( مثلا هر دو کليه، هر دو پستان، هر دو چشم )
- بروز بيش از يک سرطان دوران کودکي در خواهر و برادرها ( مثلا سارکوما در 2 برادر در کودکي )
- بروز سرطان در جنسي که نامعمول است ( مثلا سرطان پستان در مردان )
- بروز سرطان در کنار بعضي بيماريهاي خوشخيم خاص ( مثلا سرطان تيروئيد در کنار بيماريهايي از پاراتيروئيد )
اين موارد احتمال وراثتي بودن سرطان را افزايش مي‌دهند، اما اين موضوع را قطعي نمي‌کنند.
بعضي موارد کاملا شناخته شده بروز وراثتي سرطانها نيز به صورت سندرومهاي شناخته شده تعريف شده اند که مثالهايي از آنها را در در ذيل مي‌آوريم:
- سرطان پستان و تخمدان فاميليال: در بسياري از موارد موتاسيون ژن BRCA در افراد خانواده اين بيماران يافت ميشود. به جز سرطانهاي پستان و تخمدان، بروز مواردي از سرطان لوله‌هاي رحمي، سرطان پانکراس، سرطان پروستات، سرطان اوليه پريتونئال، و سرطان پستان در مردان در اين سندروم گزارش ميشود. يافتن موتاسيون در ژن BRCA به معني احتمال بالاي وجود موتاسيون در ساير افراد فاميل درجه اول است. توصيه هاي خاص بررسي و نيز اقدامات پيشگيرانه خاصي براي اين افراد لازم است.
- سرطان وراثتي کولون: افراد حامل اين موتاسيون به جز احتمال بالاي درگيري با سرطان روده بزرگ يا پوليپ در روده بزرگ، سرطانهاي رحم، معده، روده باريک، پانکراس،کليه، مجاري صفراوي، مغز را نيز دارند. يافتن ژن موتاسيون يافته اين بيماري به معني احتمال 50 درصدي درگيري افراد فاميل درجه اول است. به اين افراد روشهاي بررسي و نيز پيشگيريهاي خاصي پيشنهاد ميشود.
- سندروم لي فرومني: سندروم نادري است که حاصل موتاسيون وراثتي شناخته شده اي در ژن P53 است. مبتلايان احتمال ابتلا به سرطانهاي استخوان يا بافت نرم ( سارکوما )، خون، مغز،فوق کليه، و پستان دارند.